Từ ngày 1/7/2016, thông tư 20 quy định các doanh nghiệp nhập khẩu ô tô mới nguyên chiếc phải có đủ các thủ tục như giấy uỷ quyền hoặc hợp đồng đại lý từ chính hãng hay giấy chúng nhận chứng nhận cơ sở bảo hành, bảo dưỡng ô tô đủ điều kiện do Bộ Giao thông Vận tải cấp sẽ chính thức hết hiệu lực và kéo theo đó là hệ quả nhập khẩu xe tràn lan có thể xảy ra khiến lợi ích người tiêu dùng Việt Nam có thể bị ảnh hưởng.
Cách đây 5 năm, thông tư 20/2016/TT-BTC hay còn được gọi tắt là thông tư 20 được ban hành nhằm quy định các nhà nhập khẩu ôtô muốn hoạt động kinh doanh hợp pháp nhất thiết phải có 2 loại giấy tờ. Một là giấy chỉ định hoặc giấy ủy quyền là nhà nhập khẩu, nhà phân phối của chính hãng sản xuất, kinh doanh loại ôtô đó hoặc hợp đồng đại lý của chính hãng sản xuất, kinh doanh loại ôtô đó đã được cơ quan đại diện ngoại giao Việt Nam ở nước ngoài hợp pháp hoá lãnh sự theo quy định của pháp luật. Hai là giấy chứng nhận cơ sở bảo hành, bảo dưỡng ôtô đủ điều kiện do Bộ Giao thông Vận tải cấp.
Chính vì quy định này của thông tư 20 thị trường ô tô Việt Nam đã siết chặt hoạt động nhập khẩu của các doanh nghiệp tư nhân nhập khẩu xe nguyên chiếc, đòi hỏi các doanh nghiệp muốn nhập khẩu ô tô nguyên chiếc dạng CBU phải là nhà nhập khẩu chính hãng để đảm bảo các lợi ích của người tiêu dùng về dịch vụ sau bán hàng như chế độ bảo hành, bảo dưỡng, sửa chữa theo tiêu chuẩn của nhà sản xuất.
Nhiều người cho rằng thông tư 20 hết hiệu lực sẽ mở ra cánh cửa để thị trường xe ô tô Việt Nam phát triển nhờ sự cạnh tranh công bằng giữa các nhà nhập khẩu xe chính hãng và các nhà nhập khẩu xe tư nhân.
Tuy nhiên, theo Luật đầu tư số 67/2014/QH13, thông tư 20 sẽ tự động hết hiệu lực kể từ ngày 1/7/2016, sau thời gian tồn tại khoảng 5 năm (kể từ ngày 26/6/2011). Việc thông tư 20 hết hiệu lực ngay lập tức khiến các nhà nhập khẩu chính hãng "đau đầu" vì họ sẽ bị mất lợi thế cạnh tranh với các doanh nghiệp nhập xe tư nhân ngoài bởi các chi phí đầu tư về showroom, nhà xưởng sửa chữa cùng các dịch vụ sau bán hàng theo tiêu chuẩn quốc tế của nhà sản xuất. Trong khi đó, các doanh nghiệp khác chỉ cần nhập khẩu xe từ một thị trường ngoài nước nào đó để bán trực tiếp đến người tiêu dùng.
Như vậy, nhiều khách hàng có nhu cầu tìm mua xe ô tô tại Việt Nam cho rằng việc thông tư 20 hết hiệu lực sẽ mang lại cơ hội mua xe ô tô giá rẻ hơn cho bản thân mình bởi nguồn cung từ thị trường xe tăng lên sẽ giúp các nhà nhập khẩu tư nhân và cả nhập khẩu chính hãng sẽ phải thay đổi chính sách giá để tăng sức cạnh tranh. Thế nhưng, nếu đánh giá ở tầm vĩ mô và lâu dài thì quyền lợi của người tiêu dùng Việt Nam có thể sẽ bị ảnh hưởng trực tiếp ngay khi mua một chiếc xe nhập khẩu không thông qua đại diện chính hãng.
Ông Trần Bá Dương - đại diện công ty cổ phần ô tô Trường Hải - hiện đang là Chủ tịch HĐQT Thaco Group.
Tại cuộc họp ba bên giữa Bộ Công thương, các nhà nhập khẩu xe chính hãng và các nhà nhập khẩu xe tư nhân, ông Trần Bá Dương - đại diện công ty cổ phần ô tô Trường Hải Thaco - cho biết "Việc Bộ Giao thông Vận tải cấp giấy chứng nhận cơ sở bảo hành, bảo dưỡng ô tô sẽ là điều kiện tiên quyết để đảm bảo quyền lợi của người tiêu dùng Việt bởi các cơ sở nhập khẩu xe tư nhân sẽ không thể cùng lúc đáp ứng được các tiêu chuẩn về bảo hành, bảo dưỡng cho nhiều hãng xe cùng một lúc." Ông Trần Bá Dương cũng nhấn mạnh "không thể có sự đáp ứng cùng một lúc tại cùng một xưởng dịch vụ cho việc bảo dưỡng, bảo hành cho một chiếc xe phổ thông và cả những chiếc xe hạng sang đắt tiền". Điều này có thể ảnh hưởng trực tiếp đến quyền lợi sau bán hàng của các khách hàng khi mua xe từ các doanh nghiệp nhập khẩu xe tư nhân.
Ngoài ra, một đại diện của các nhà khẩu xe chính hãng cũng chia sẻ rằng quyền lợi của người tiêu dùng tiếp tục bị ảnh hưởng khi khí hậu, đường xá, đặc thù giao thông của Việt Nam sẽ ảnh hưởng trực tiếp đến chất lượng của các mẫu xe ô tô khi được nhập khẩu từ các thị trường nước ngoài về. Theo ý của đại diện các nhà nhập khẩu xe ô tô chính hãng thì mỗi mẫu xe ô tô khi được sản xuất cho một thị trường trên thế giới đều được nhà sản xuất nghiên cứu và thử nghiệm để có một số thay đổi giúp chiếc xe có thể hoạt động ổn đinh và phù hợp nhất tại thị trường đó. Trong khi các nhà nhập khẩu xe tư nhân lại có thể nhập những chiếc xe từ các thị trường Châu Âu với điều kiện thời tiết, giao thông, thói quen lái xe khác hẳn Việt Nam dẫn đến nhiều chi tiết của xe không thể hoạt động tối ưu hoặc dẫn đến các hỏng hóc, trục trặc trong quá trình sử dụng. Điều này có thể khiến người tiêu dùng Việt Nam gặp nhiều sự bất cập khi vận hành hoặc đôi khi là mất đi sự an toàn của chiếc xe.
Về giá xe, một đại diện từ các nhà nhập khẩu xe chính hãng cũng cho biết các đại diện nhập khẩu chính hãng tại Việt Nam sẽ được ký hợp đồng mua xe trực tiếp từ phía nhà máy sản xuất của các thương hiệu. Do đó, giá nhập khẩu sẽ là mức giá tốt nhất có thể mà nhà sản xuất đưa đến các đại lý của mình. Trong khi đó, các nhà nhập khẩu xe tư nhân sẽ phải mua thông qua các đại diện hoặc các đại lý ở nước ngoài nên sẽ không thể mua được giá gốc. Điều này có thể dẫn đến các hiện tượng lách luật, làm giá hoặc "biến hoá" xe cũ - mới để giảm chi phí dẫn đến thất thu cả về ngân sách nhà nước cũng như quyền lợi của khách hàng Việt Nam.
Ông Đoàn Hiếu Trung - đại diện doanh nghiệp nhập khẩu chính hãng Rolls-Royce tại Việt Nam.
Ngay cả đại diện của hãng xe siêu sang Rolls-Royce - ông Đoàn Hiếu Trung - cũng chia sẻ rằng quyền lợi của quốc giá cũng bị ảnh hưởng khi thông tư 20 hết hiệu lực. Cụ thể là ở các khoản thu từ thuế cũng sẽ bị ảnh hưởng nghiêm trọng khi mà các doanh nghiệp tư nhân nhập khẩu thông qua các đại diện từ nước ngoài dẫn đến việc làm giá khi về nước để giảm thuế nhập khẩu, thuế tiêu thụ đặc biệt,... dẫn đến việc làm thất thu nguồn ngân sách của nhà nước.
Đại diện của các showroom nhập khẩu xe tư nhân là ông Nguyễn Tuấn phát biểu tại cuộc họp ba bên với Bộ Công thương và các nhà nhập khẩu xe chính hãng cũng có thừa nhận có một số trường hợp lách luật, tránh thuế thông qua việc nhập xe về dưới dạng quà biếu tặng hoặc xe của Việt Kiều khi thông tư 20 còn có hiệu lực. Điển hình như trường hợp chiếc xe Rolls-Royce Dawn được nhập về Việt Nam của một doanh nghiệp bán xe tại Hải Phòng nhưng lại dưới dạng quà biếu tặng.
Ông Cao Ngọc Nguyễn Duy - đại diện nhà nhập khẩu BMW chính hãng - cũng cho biết chiếc xe thể thao hiện đại BMW I8 là một sản phẩm công nghệ mới của BMW đã được đăng ký bản quyền sở hữu trí tuệ. Đây là chiếc xe có sử dụng rất nhiều vi mạch điện tử yêu cầu sự am hiểu rất lớn của bên kỹ thuật viên khi sửa chữa. Để tránh tình trạng tai nạn lao động hoăc để đảm bảo hiệu năng hoạt động tốt nhất của xe sau khi bảo hành, bảo dưỡng hay sửa chữa. Điều này đòi hỏi các nhà nhập khẩu chính hãng phải liên tục đưa các chuyên viên kỹ thuật của mình sang nước ngoài đào tạo hoặc mời chuyên gia từ nhà sản xuất về Việt Nam tập huấn. Đây là điều mà các doanh nghiệp nhập xe tư nhân rất khó để thực hiện.
Có thể thấy, khi thông tư 20 chính thức hết hiệu lực thì cũng chưa có gì đảm bảo rằng người tiêu dùng Việt Nam sẽ được mua những chiếc xe ô tô nhập khẩu với giá rẻ hơn và vẫn đảm bảo chất lượng vận hành cũng như quyền lợi hậu mãi của mình khi được phân phối không chính hãng từ các nhà nhập khẩu xe tư nhân. Bên cạnh đó, có vẻ như việc thông tư 20 hết hiệu lực từ ngày 1/7/2016 sẽ giúp giúp thị trường xe ô tô Việt Nam tăng mạnh về số lượng xe nhập khẩu nhưng lại mang đến nhiều nguy cơ tiềm ẩn từ các mẫu xe được nhập khẩu không chính hãng bởi những yếu tố sau bán hàng cũng như chất lượng xe khác biệt do thị trường sản xuất. Và ngay cả nguồn thu cho ngân sách nhà nước cũng cần phải có những chính sách thay đổi để đảm bảo thu đúng, thu đủ với các nhà nhập khẩu xe ô tô tư nhân, tránh làm thất thoát các nguồn thu trực tiếp từ thuế lên các mẫu xe nhập khẩu này.