'Việt Nam đang đứng trước cơ hội vàng để bứt phá từ ô tô điện'

Ngày 15/10, VinFast sẽ tổ chức lễ ra mắt ô tô điện VF e34. Dịp này, PGS TS Bùi Quang Tuấn, Viện trưởng Viện Kinh tế Việt Nam có những chia sẻ với Nhadautu.vn về những chính sách để thúc đẩy sự phát triển của xe điện tại Việt Nam và ưu đãi cho doanh nghiệp sản xuất ô tô điện để vươn tầm thế giới.

Cần chính sách tầm vóc cho những "chiến sĩ" mở đường

Vingroup vừa đề xuất lên Thủ tướng Chính phủ áp dụng thí điểm chính sách ưu đãi thuế tiêu thụ đặc biệt và lệ phí trước bạ trong 5 năm với ô tô điện. Quan điểm của ông về việc này thế nào?

Tôi hoàn toàn ủng hộ và thậm chí cho rằng cần một "tổ hợp" chính sách cho xe điện nói chung, không riêng gì cho doanh nghiệp nào. Việt Nam đã xác định xe điện là xu hướng không thể đảo ngược của tương lai thì chúng ta phải cố gắng khuyến khích các sản phẩm này một cách mạnh mẽ nhất.

Việc sử dụng các công cụ tài chính như ưu đãi, giảm, miễn thuế, tiếp cận nguồn lực tài chính... cần được sử dụng tối đa để tạo động lực cho những người đi tiên phong, những người dám mở đường. Từ những "chiến sĩ" ban đầu ấy, chúng ta mới xây dựng được một đội ngũ để phát triển các sản phẩm này.

PGS TS Bùi Quang Tuấn, Viện trưởng Viện Kinh tế Việt Nam.

Lí do ta cần ưu đãi cho đội ngũ này bởi ô tô điện không những là xu hướng của thế giới mà còn phù hợp với chiến lược đã được đề ra của Việt Nam, đó là phát triển dựa trên trụ cột khoa học công nghệ, là chuyển đổi số và tăng trưởng xanh. Phát triển xe điện chính là tổng hòa của tất cả những yếu tố ấy. Bởi vậy, theo tôi, những chính sách trên nên thực hiện và cần có những thí điểm mạnh dạn hơn nữa để khuyến khích phát triển theo hướng này.

Nếu miễn, giảm thuế như vậy có thể dẫn tới hụt thu ngân sách. Câu chuyện này sẽ phải giải quyết ra sao?

Ta phải nhìn nhận rõ, thứ nhất, trước mắt, số hụt thu thuế sẽ không nhiều khi số lượng xe điện chưa lớn. Thứ hai, kể cả khi ngân sách có bị hụt thu nhưng đó chỉ là ngắn hạn, chứ còn về dài hạn, cơ sở thuế (tax base) sẽ được mở rộng, doanh thu thuế sẽ tăng lên và đóng góp cho ngân sách sẽ tăng chứ không phải hụt đi. Các chính sách khuyến khích sẽ thu hút thêm doanh nghiệp đầu tư hay mở rộng sản xuất, thu hút thêm đối tượng đóng thuế.

Ngoài ra, với các các hiệp định thương mại tự do đang áp dụng ngày càng sâu rộng, đầu ra của các doanh nghiệp Việt sẽ lớn hơn, tiếp cận nhiều hơn với thị trường bên ngoài, tạo thêm nguồn thu và đóng góp cho ngân sách. Việc giảm thuế bởi thế tưởng như gây hụt thu, thực tế sẽ đóng góp nhiều hơn cho ngân sách nếu có cái nhìn xa hơn về thời gian.

Việc hỗ trợ cho người tiên phong mở đường. Điều ấy liệu có gây nên cảm giác "không công bằng" giữa các doanh nghiệp, thưa ông?

Chúng ta nên nhìn mọi thứ trong một chiến lược dài hạn, tức là tầm vóc và ý nghĩa của chính sách chứ không phải câu chuyện của 1 hay 2 doanh nghiệp. Chính sách sẽ tạo nên người chơi và khi đó, sẽ có cạnh tranh để có sản phẩm tốt, lúc đó người dùng và nền kinh tế được hưởng lợi.

Quan trọng là ta phải tạo ra được chính sách cho những sản phẩm chiến lược của những ngành đóng góp cho nâng cao chất lượng tăng trưởng, phát triển bền vững, khuyến khích sản phẩm ứng dụng khoa học công nghệ và thân thiện với môi trường, mà một trong những sản phẩm đó chính là xe điện. Ta phải hỗ trợ thì mới có những doanh nghiệp Việt trưởng thành, gánh vác trọng trách của người đi đầu, theo sau đó là hình thành cả đội ngũ doanh nghiệp Việt sản xuất các sản phẩm ứng dụng công nghệ cao để vươn ra thế giới, tạo nên tầm vóc và thương hiệu quốc gia.

Cơ hội vàng để bứt phá từ ô tô điện

Thực tế, kinh nghiệm trên thế giới về những giải pháp khuyến khích xe điện ra sao, thưa ông?

Các nước có lộ trình rõ ràng. Ví dụ Pháp, Đức và nhiều nước quy định khoảng 2040 sẽ cấm sản xuất ô tô sử dụng động cơ đốt trong. Điều này được công khai để cả doanh nghiệp và người dân thay đổi kế hoạch, điều chỉnh tiêu dùng.

Ngoài ra, để khuyến khích, các nước cũng có nhiều biện pháp, cả với nhà sản xuất lẫn người dùng. Như tại Hàn Quốc, người dân mua ô tô điện sẽ được hỗ trợ tới 13 - 19 triệu won. Người dân Nhật Bản cũng nhận mức hỗ trợ từ 125.000 - 250.000 yên khi mua xe điện và thải loại xe cũ sử dụng động cơ đốt trong. Thái Lan áp dụng nhiều khoản ưu đãi thuế giúp người dân giảm chi phí. Ngoài ra còn có nhiều chính sách khác về điểm đỗ xe, phí làm biển, ưu tiên làn di chuyển,... Đó chính là những bài toán sát sườn với người dân, dần dần tạo nên sự thay đổi hành vi.

Theo ông, chính sách nào có thể áp dụng tại Việt Nam và cụ thể một "tổ hợp" như ông nói?

Điều kiện mỗi nước khác nhau nhưng rõ ràng từ những chính sách trên, Việt Nam cần học tập và làm ngay. Tổ hợp chính sách theo tôi bao gồm nhiều yếu tố liên thông, liên ngành, từ thuế tới phát triển hạ tầng, thông tin, hay việc hỗ trợ đầu tư cho R&D (nghiên cứu và triển khai) bởi ô tô điện là những sản phẩm công nghệ, cần các chính sách theo hướng Nhà nước kiến tạo để tạo đột phá cho các sản phẩm công nghệ.

Việt Nam đang đứng trước cơ hội vàng để bứt phá từ ô tô điện.

Một phần quan trọng không kém là việc khuyến khích đào tạo, giáo dục, tuyên truyền, nâng cao nhận thức và ý thức về việc sử dụng xe điện nói riêng và bảo vệ môi trường nói chung, để tạo nên văn hóa tiêu dùng bền vững, xây dựng lối sống xanh. Khi văn hóa sống xanh được nâng lên, được bồi đắp, ta sẽ tạo nên được một xã hội xanh, các đô thị và nông thôn xanh.

Tôi nhấn mạnh việc này cần làm ngay bởi tạo ra một thế hệ công dân có ý thức tiêu dùng xanh, tiêu dùng có trách nhiệm với cộng đồng không thể là vấn đề 1-2 năm mà là nhiều năm. Trong khi đó, ô nhiễm môi trường và phát thải khí nhà kính đang trở nên ngày càng trầm trọng, đang là thách thức lớn.

Vì sao chúng ta cần "liều thuốc" mạnh và "làm ngay" như ông nhấn mạnh bởi xe điện dẫu sao cũng chỉ là một phần trong nền công nghiệp ô tô, hay rộng hơn là cả nền kinh tế với vô vàn lĩnh vực?

Đây không những là thời điểm phù hợp mà còn là thời điểm của "cơ hội vàng" để chúng ta bứt phá. Lâu nay, trong rất nhiều lĩnh vực, chúng ta thường là người đi sau, phải chịu thiệt thòi vì xuất phát điểm thấp nên tham gia cuộc chơi muộn. Tuy nhiên, với xe điện nói riêng và một số sản phẩm ứng dụng công nghệ của Cách mạng công nghệ 4.0 nói chung, khoảng cách về xuất phát điểm đã hầu như bị công nghệ san bằng và chúng ta đang xuất phát gần như đồng thời với thế giới.

Công nghệ 5G chẳng hạn, giúp chúng ta xuất phát điểm ngang với thế giới. Vị thế như vậy đã là rất khác trước. Chúng ta lại có lợi thế về cơ cấu dân số vàng, dân số trẻ, năng động, khả năng tiếp cận công nghệ nhanh. Đây chính là điều kiện và cơ hội cực kỳ quý báu để bứt phá, đuổi kịp và thu hẹp khoảng cách phát triển với các nước trong khu vực.

Hỗ trợ cho xe điện không nên hiểu đơn giản là tiếp sức cho một vài doanh nghiệp, cũng không phải chỉ cho riêng ngành cơ khí, hay công nghiệp ô tô. Phát triển được một sản phẩm công nghệ cao, ứng dụng các thành tựu Cách mạng công nghệ 4.0 như ô tô điện, chúng ta sẽ nâng cao được năng lực công nghệ, nâng tầm cả nền khoa học công nghệ nước nhà.

Các sản phẩm ứng dụng công nghệ cao, công nghệ thân thiện với môi trường do đó đều phải được ủng hộ mạnh mẽ và phải cần được làm ngay. Công nghệ, đổi mới sáng tạo kèm theo đó là con người sáng tạo sẽ là chìa khóa giải quyết căn bản cho mục tiêu đổi mới mô hình tăng trưởng, nâng cao chất lượng tăng trưởng của Việt Nam mà chúng ta đang theo đuổi.

Xin trân trọng cảm ơn ông!