Những mẫu xe định 'thay đổi thế giới' của GM lại có kết cục ra bãi rác như thế nào?

Là một trong những chiếc xe đầu tiên của General Motors sử dụng hệ dẫn động cầu trước, chiếc Citation X-11 đời 1981 đáng ra phải có dấu son trong lịch sử, nhưng thực tế ngược lại.

Làm thế nào để chiếc xe của bạn có thể thu hút một vụ kiện từ Bộ Tư pháp Hoa Kỳ? Vậy thì hãy đến với câu chuyện của dự án X-body của General Motors, bắt đầu từ cuối thập niên 70 khi hãng muốn ứng phó với sự tấn công của những chiếc xe nhập khẩu dẫn động cầu trước (FWD) có ưu thế về giá cả, độ tin cậy và tính tiết kiệm nhiên liệu.

Ban đầu, trong nội bộ General Motors tỏ ra rất hào hứng vì những hứa hẹn đầy lạc quan. Tuy nhiên, kể từ ngày mở bán vào năm 1979, và suốt chặng đường rút lui khỏi thị trường vào giữa thập kỷ sau đó, gia đình xe X của General Motors đã mở ra một lớp học về cách thiết kế, chế tạo và xử lý các khiếm khuyết cho những chiếc xe hơi hoàn toàn mới, nhưng theo cách ngược lại. Nó cho thấy có những thứ nằm ngoài tầm kiểm soát của một công ty lớn như General Motors khi cố gắng duy trì vị thế giữa bối cảnh thay đổi nhanh chóng, song lại không thể làm đưa những chiếc xe của mình xuống mức giá phải chăng nhất có thể.

Lắm thầy nhiều ma

Một chiếc Oldsmobile Omega đời 1984 bị vứt bỏ trong bãi rác xe hơi.

Mặc dù Cadillac và Oldsmobile đã từng được thử nghiệm công nghệ dẫn động cầu trước (FWD) trước đó, nhưng về cơ bản thì chúng vẫn trung thành với động cơ nằm dọc truyền thống (FWD thường đi với động cơ nằm ngang). Điều đó đã khởi động dự án "xe X", đó là tạo ra nền tảng kiểu liền khối (unibody) để có thể tích hợp động cơ nằm ngang, động cơ nhỏ và cung cấp những cải tiến đáng kể về tiết kiệm nhiên liệu, không gian cabin và chi phí lắp ráp. Nguồn cảm hứng ấy đến từ một nguồn không chắc chắn cho lắm: chiếc Lancias dẫn động cầu trước đã được mua về để mổ xẻ, cung cấp manh mối cho những chiếc xe X.

Áp lực rất lớn để đưa xe X ra showroom được đặt lên các bộ phận Chevrolet (Citation), Oldsmobile (Omega), Buick (Skylark), và Pontiac (Phoenix), và phải trong thời gian nhanh nhất có thể. Điều này không chỉ có nghĩa là phải rút ngắn đáng kể chu kỳ phát triển, trong đó bao gồm cả việc thử nghiệm thiết lập hệ thống khung gầm và hệ thống truyền động hoàn toàn mới, mà còn phải cực kỳ tập trung và bộ phận nào cũng phải hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ của mình.

Ít nhất thì ban đầu nghe cũng rất khả quan. Nhưng thực tế, việc kết hợp hệ thống treo ở cầu sau một chiếc Pontiac với hệ thống treo ở cầu trước một chiếc Chevrolet thì lại là câu chuyện hoàn toàn khác. Thay vì một phương tiện hoạt động như một hệ thống hoàn chỉnh, sự khác biệt giữa ý tưởng và thực tế đã mang đến sự sụp đổ khủng khiếp.

Tưởng như không thể tệ hơn…

Chiếc Pontiac Phoenix 1980 đã ngập trong cỏ (Ảnh: Pinterest)

Ban đầu, những chiếc xe X đời 1980 là một thành công lớn. Chỉ riêng hơn 800.000 chiếc Chevrolet Citation đã được bán ra trong giai đoạn đầu thịnh vượng ấy. Điều đó là nhờ đánh giá tích cực từ báo giới - những người được trải nghiệm các sản phẩm mẫu gần như hoàn hảo. Tuy nhiên, nó đã nhanh chóng trở thành "chiến thắng kiểu Pyrros" (chỉ một thắng lợi với những tổn thất có tính huỷ diệt ở phe chiến thắng, tức là thắng lợi đó cuối cùng cũng sẽ dẫn đến thất bại). GM không chỉ sớm làm mất lòng khách hàng, mà còn cả chính phủ Mỹ.

Hoen gỉ là một vấn đề lớn trên xe X, hầu như đến năm thứ hai là những chiếc xe đã đến tay khách hàng đều gặp phải vấn đề này. Nội thất bị phàn nàn là thiếu độ kết dính, bu-lông trở nên lỏng lẻo, thậm chí rơi ra. Giá hệ thống treo bị mềm oặt ra, sự truyền động trở thành cơn mộng thường xuyên, chiếc xe rung giật liên hồi và nhiều tiếng động đáng sợ. Ngay cả trước khi chiếc xe lăn bánh khỏi dây chuyền sản xuất, GM cũng đã phải thực hiện một loạt thay đổi và cập nhật và phút cuối cho nền tảng, bao gồm sửa chữa các mối hàn.

… song thực tế vẫn có thể tệ hơn nữa

Oldsmobile Omega 1980

Đó chưa phải là chuyện tồi tệ nhất. Hệ thống phanh còn khủng khiếp hơn. Những khiếu nại liên tiếp đổ ập xuống GM và NHTSA, các chủ xe phàn nàn mọi phiên bản xe X đều có xu hướng cứng nhân phanh, dẫn đến các báo cáo về tai nạn, thương tích và thậm chí tử vong.

Cơ quan quản lý liên bang bắt đầu gây áp lực với GM để hãng phải ra tuyên bố thu hồi, nhưng đã có sự kháng cự mạnh mẽ. Cuối cùng, một phần nhỏ trong số hàng triệu chiếc xe đã được bán ra, 47.731 chiếc, đã được triệu hồi hoàn toàn lặng lẽ và tự nguyện để điều chỉnh van cân bằng.

Các báo cáo cho thấy điều này đã không có mấy tác dụng trong việc giảm nỗi lo lắng của các chủ xe, những người đã báo cáo Citation, Skylark, thậm chí cả những chiếc xe X đã được sửa vẫn còn lặp lại vấn đề tương tự.

Một lần nữa, General Motors đã bác bỏ, từ chối giải quyết toàn bộ hệ thống phanh, mà thay vào đó chỉ triệu hồi tự nguyện lần thứ hai vào năm 1983 với khoảng 240.000 chiếc xe X được "gọi về". Cho đến lúc này, khiếu nại đã "chất cao như núi", buộc NHTSA chuyển hồ sơ qua Bộ Tư pháp Hoa Kỳ cùng lá đơn kiện người khổng lồ ôtô để giải quyết. Nó đã trở thành cuộc tranh cãi xấu xí trong ngành công nghiệp, buộc cơ quan chính phủ phải giám sát gắt gao hơn, nhưng không kết thúc được thiệt hại gây ra cho hình ảnh của xe X và chính bản thân GM.

Cái kết đắng

Buick Skylark 1983

General Motors cuối cùng đã thành công trong việc bãi bỏ vụ kiện của NHTSA vào năm 1987, nhưng cũng đã quá muộn để vớt vát lại bất cứ điều gì từ dự án xe X. Doanh số đã tụt thẳng từ 800.000 chiếc năm 1980 xuống dưới 100.000 chiếc năm 1983 và rút thêm bớt gần một nửa nữa trong hai năm sau đó, bất chấp Chevy đã tái tạo lại mẫu xe dưới cái tên mới.

General Motors chỉ tiết kiệm thêm được chút tiền bằng cách cải tiến nền tảng X cho phân khúc cỡ trung rồi đặt tên là A-body, gia đình gồm các thành viên như Chevrolet Celebrity và Pontiac 6000. Chúng đáng tin cậy hơn những người tiền nhiệm Citation và Phoenix, nhưng cũng nhắc nhở rằng GM chỉ đơn giản là không có chương trình kỹ thuật cần thiết để cải tiến nhanh chóng các concept mới cho công ty trong giai đoạn đó. Thành công ngắn hạn của Citation, Omega, Phoenix và Skylark không làm giảm bớt việc chúng đã cùng nhau làm giảm mạnh thị phần tại Mỹ của General Motors vào thập niên 80. Nay khi công ty đã học được cách chế tạo ra những chiếc xe nhỏ gọn và dĩ nhiên đủ tốt để sử dụng, thì thị trường đã chuyển sang xe tải và SUV. Có lẽ là do nỗi ám ảnh quá khứ đã tác động một phần không nhỏ lên thị hiếu này.