(AutoPro) - Người Pháp tới Việt Nam, thổi vào xứ Đông Dương một phong vị rất lạ, rất riêng của phương Tây xa lạ nhưng đầy hấp dẫn, hiện đại và đẹp: Xe hơi!
Từ 1885 đến 1945 là những năm dài đằng đẵng Việt Nam đặt dưới ách đô hộ của Pháp. Khoan nói tới những tang thương mà một đất nước thực dân có thể gây ra đối với một dân tộc nô lệ, có lẽ mỗi con người Việt Nam đều thấu hiểu điều đó và lịch sử cũng không cho phép bạn quên điều đó. Tạm lánh khỏi những lớp sóng dồn của lịch sử ấy mà mạo muội mạn đàm tới góc độ nhỏ của văn hoá, cụ thể là ô tô.
Dinh thống đốc Nam Kỳ
Xe hơi, cỗ máy cơ khí xa lạ với người An Nam thời bấy giờ, nhưng là một phần của phương Tây hiện đại tới Việt Nam lần đầu tiên tại Nam Kỳ năm 1907. Chiếc xe thứ nhất xuất xưởng mang số 1 về tay một người Pháp. Vậy ai là người Việt Nam đầu tiên có xe hơi?
Theo tư liệu của Đinh Công Thanh - Hội Sử học Đồng Tháp và tư liệu của báo Thanh Niên, Người An Nam đầu tiên có xe hơi được ghi lại trong sử sách chính là Thầy Năm Tú, sở hữu chiếc xe số 2 vào Việt Nam, chỉ sau người Pháp. Ông Châu Văn Tú, có tên Tây Pierre Tú, biệt danh "Thầy Năm Tú", gốc gác Mỹ Tho là người "An Nam" sắm xe hơi đầu tiên ở Nam Kỳ năm 1907.
Ông là người đầu tiên ở Mỹ Tho lập gánh hát cải lương mang tên “Ban hát Thầy Năm Tú - Mỹ Tho” một thời gây sôi nổi khắp Nam Kỳ lục tỉnh. Giữa lúc đường phố Bắc Kỳ, Trung Kỳ, Nam Kỳ còn nhan nhản xe kéo tay, đào kép danh tiếng nay đã tìm lối “chơi sang” riêng cho mình.
Tiếp theo gương “thầy Năm Tú”, chiếc số 7 và số 8 về xứ “An Nam” là của ông Nguyễn Minh Tho ở Gò Công, số 10, số 11 và 12 là của ông Lê Phát Tân. Ông Tân là em ruột ông Lê Phát Đạt biệt danh "Huyện Sĩ", ông ngoại của Nam Phương Hoàng hậu, vợ vua Bảo Đại. Thời đó, Báo Phụ Nữ Tân Văn số 207 ngày 6.7.1933 viết: "... Coi bộ trong ba người "An Nam" sắm xe hơi trước nhứt thì cũng đã thấy nhà giàu Nam Kỳ ta xài lớn. Xe mới có mà ông Tho mua một lần hai cái, ông Tân lại mua tới 3 cái một lần, xài lớn thiệt".
Xe tay bên cạnh xe Tây ở Sài Gòn
Đấy là những “anh Hai” chơi xe đầu tiên ở Nam Kỳ. Trung Kỳ có xe hơi năm 1913, người đầu tiên mua xe hơi đất Trung Kỳ là ông Nguyễn Văn Đương ở Thanh Hóa. Đây cũng là năm chiếc xe hơi đầu tiên xuất hiện tại Bắc Kỳ. Ông Bạch Thái Bưởi ở Hà Nội là người đầu tiên có xe hơi xứ Bắc.
Đường phố Hà Nội xưa
Đồ Sơn
Xe hơi làm quen với vựa lúa Đông Dương đầu tiên là hiệu Clément rồi mới tới các hãng: Peugeot, Comtal, Griffon, Cottereau, Bolide, Panhard, Aleyon, Darracq, Diérich, Richard, De Dion, Berliet, Foullaren, Saving, Zidel...Cho đến năm 1920 thì hãng Citroen mới biết xứ Nam Kỳ.
Theo tài liệu còn lại, "... Năm mới có xe hơi ở đất Nam Kỳ thì trọn năm đầu bán được lối 14 cái. Năm thứ nhì lối 60 cái. Năm thứ ba lối 30 cái, năm thứ tư khoảng 50 cái. Mấy năm đầu thì cũng không lên xuống gì mấy. Qua tới năm 1919 là lúc vừa xong cuộc Âu chiến lần thứ nhứt, thì số xe hơi nhập vào Sài Gòn bốc lên như lửa cháy. Đang ở số mấy chục, bỗng nhảy lên số mấy trăm. Năm 1920 tại Nam Kỳ, Trung Kỳ và Bắc Kỳ tính chung bán cũng được khoảng ba bốn trăm cái. Đến năm 1926, thì toàn cõi Đông Dương (Việt, Miên, Lào) cũng chưa tới một ngàn chiếc xe.”
Chợ Bến Thành Sài Gòn xưa
Nói về thú chơi xe, vua Bảo Đại, vị vua cuối cùng của triều Nguyễn và cũng là của nước Việt Nam, tỏ ra “sành điệu” hơn cả. Là một con rối về chính trị, nhưng Bảo Đại rất thành thạo các lĩnh vực ăn chơi, từ nhảy đầm, đánh gôn, đến sưu tầm ôtô, máy bay, du thuyền. Daniel Grandclément, tác giả cuốn Bảo Đại - Hay Những Ngày Cuối Cùng Của Vương Quốc An Nam hóm hỉnh so sánh sở thích của Vua Louis XVI nước Pháp với ông vua cuối cùng của triều Nguyễn: “Louis XVI thì mê các ổ khóa, còn Bảo Đại thì thích hí hoáy hàng giờ với động cơ ôtô”.
Bảo Đại khi lên ngôi
Bộ sưu tập ôtô của Bảo Đại thời đó toàn những xe đắt tiền, ấn tượng và hiện đại nhất: 1chiếc Mercedes lớn, nặng 4 tấn, có kính dày 3 cm, vỏ chống được đạn 8 ly của tiểu liên và súng máy; 4 chiếc Limouzin; 1 chiếc Citrôen động cơ bánh trước; những chiếc xe thể thao hiệu Ferrari hay Bentley. Ngoài ra ông còn là chủ sở hữu của nhiều máy bay và du thuyền.
Tác giả cũng nhận xét, “Ông là người có năng khiếu, lái xe giỏi và nhanh, thoải mái, bình tĩnh mỗi khi tăng tốc độ, biết sử dụng tính năng của động cơ, không mất thời gian để gây ấn tượng như những tay chơi kiểu cách nhưng đôi khi cũng suýt gây tai nạn khi quành một chỗ rẽ.”
Trên đường phố “ngựa người, người ngựa”, những những phu xe oằn mình kéo xe tay, ông hoàng An Nam đã có Mercedes tung hoành.
Thế mới biết, chơi xe, sưu tập xe đâu chỉ là chuyện ở phương Tây mà đã nở rộ ở Việt Nam từ thời kỳ Pháp thuộc. Ngắm chiều Hà Nội một ngày tắc đường, giữa muôn hình vạn trạng ô tô xe máy, giữa nhốn nháo dòng xe, mù mịt khói bụi, chợt bâng khuâng mơ tưởng về thuở sơ khai của ô tô trên đất Việt; thuở cái bảng lảng khói sóng Đồng Nai, hay "khói toả ngàn sương" Tây Hồ lần đầu tiên lẫn vị khói xăng xe.